طراحي اقليمي، رويكردي از طراحي است كه تلاش مي‌كند با استفاده و بهره‌گيري هرچه بيش‌تر از انرژي‌هاي تجديد پذير موجود در طبيعت، تا حد امكان شرايط محيطي مناسبي در فضاهاي زيستي مورد استفاده انسان ايجاد نمايد. این طرح تحقیقاتی به‌منظور تدوين راهنما يا توصيه‌نامه طراحي اقليمي براي شهرهای مختلف استان هرمزگان و ساير نقاط هم‌اقليم آن، در مركز تحقيقات ساختمان و مسكن انجام و تحت عنوان پهنه‌بندي و راهنماي طراحي اقليمي-اقلیم گرم و مرطوب (استان هزمزگان) به‌صورت گزارش تحقیقاتی شماره 653 در سال 1392 به‌چاپ رسیده است. هدف از این مطالعات كمك به‌ايجاد هويت محلي برای معماري مسكن منطقه مورد مطالعه، ايجاد فضاهاي سالم‌تر برای ساکنین ساختمان‌های واقع در این منطقه و بهينه‌سازي مصرف سوخت است. پيشنهادها و توصيه‌هاي ارائه شده درنتایج این تحقیقات شامل نحوه انتخاب سايت و محوطه‌سازي، سازماندهي پلان و فرم كالبدي ساختمان، بافت مجموعه‌هاي ساختماني، جهت استقرار ساختمان، جهت معابر و خيابان‌ها، اندازه و موقعيت پنجرهها، اندازه سايبان‌ها، نحوه ارتباط ساختمان با زمين، نوع مصالح ساختماني و رنگ سطوح خارجي می‌شود که خلاصه‌ای از آن در زیر ارائه شده است. برای اطلاعات از جزئیات این تحقیقات و استفاده از دیگرام‌ها، جداول و نمودارهای مربوط، به‌این گزارش مراجعه نمایید.
شرايط آب و هوايي
آهنگ تغییرات دمای هوا در كليه نقاط استان يكسان است. ماه ژانويه (10 دي تا 10 بهمن) سردترين و یکی از ماه‌های ژوئن (10 تیر تا 10 مرداد)، ژوئيه (10 تير تا 10 مرداد) یا اوت (10 مرداد تا 10 شهریور) گرم‌ترين ماه سال است. حداکثر دمای هوای اکثر نقاط واقع در استان در گرم‌ترین ماه سال بین 34 تا 45 درجه سلسیوس است. درسردترين ماه سال (ژانويه)، متوسط حداقل دماي هواي نقاط مختلف استان بين 4.6 تا 18 درجه سلسيوس بوده است. در اکثر قریب به‌اتفاق نقاط استان، متوسط حداقل دمای هوا در سردترین ماه سال بالای صفر بوده است. نوسان روزانه اکثر قریب به‌اتفاق نقاط نزدیک به‌دریا، در شش ماه گرم سال کمتر از 10 درجه سلسیوس است. حداقل رطوبت نسبي هوا در فصل تابستان، در تمام ايستگاه‌هاي مورد بررسی، به‌استثناء 3 ایستگاه، بالاتر از 35 درصد است و در ایستگاه‌های نزدیک به دریا به 75 درصد نیز می‌رسد. کل مقدار بارندگی سالانه اکثر نقاط و اقع در منطقه کمتر از 300 میلی‌متر است. در این منطقه، در گرم‌ترين ماه سال، ميزان انرژي خورشيدي تابيده شده بر ديوارهاي رو به‌شرق يا غرب حدود 6.8 برابر مقدار انرژي خورشيدي تابيده شده بر ديوارهاي رو به‌جنوب است. درصد سالانه ساعات آفتابی در نقاط مختلف این منطقه حدود 70 تا 76 درصد است که نشان دهنده بالا بودن درصد ساعات آفتابی به‌خصوص در فصل تابستان و حائز اهمیت بودن توجه به‌تابش شدید آفتاب در طراحی برای این منطقه است.
شهرهای مهم از نظر نیاز به‌مسکن
براساس نتايج بررسي‌هاي انجام شده در مورد جغرافیای انسانی استان هرمزگان که به‌طور عمده بر پایه آمارهای جمعیتی و شهری سال 1385 صورت گرفته است، ترتیب اولویت 22 شهر مهم اين استان از نظر نیاز به‌مسکن شهری به‌شرح زیر است:
بندرعباس، كيش، بندرلنگه، قشم، ميناب، كنگ، دهبارز، بندرخمير، بندرجاسك، درگهان، پارسيان، فين، حاجي‌آباد، بندرچارك، جناح، هرمز، سوزا، سيريك، بستك، زيارتعلي، فارغان، ابوموسي
ويژگي‌هاي اقليمي مسكن بومي
نمونه‌های موجود معماری مسکن بومی استان هرمزگان به‌روشنی نحوه تاثیر ویژگی‌های اقلیمی منطقه، یعنی شدت بسیار زیاد تابش آفتاب، گرمای شدید و رطوبت بالای هوا، و باران‌های موسمی سیل‌آسا را در شهرسازی و معماری آن نشان می‌دهد. كوچه‌هاي عريض، ميدان‌هاي كوچك و بزرگ، بادگيرهاي بلند، بناهاي حجیم، درگاه‌ها و پنجره‌هاي متعدد محافظت شده در برابر آفتاب، از موارد مهم و قابل توجه در معماري بومی اين استان است. ویژگی‌های مسکن بومی استان هرمزگان و به‌طور کلی مناطق گرم و مرطوب کشور را می‌توان به‌شرح زیر خلاصه کرد:
- معمولاً ساختمان‌ها بر روی سکوهائی که حدود یک متر بالاتر از سطح زمین است قرار دارد و در خانه‌ها زیرزمین ساخته نمی‌شود.
- دیوارها بسیار قطور هستند و عموماً از سنگ و ساروج ساخته شده و براي پوشش آنها و نماي بيروني اتاق‌ها از گچ و سنگ استفاده شده است.
- پنجرهها بزرگ هستند و معمولاً قاب آنها از چوب ساخته شده است. جزئیات این پنجرهها به‌گونه‌ای است که امکان باز شدن تمامی دهانه آنها را فراهم می‌سازد. میزان شیشه خور پنجرهها بسیار کم است و حتی در مواردی، بسته به‌جهت قرار گیری یا موقعیت پنجره، تمام سطح آن با تخته‌های ضخیم و یکپارچه پوشيده شده است.
- در این منطقه اقلیمی اهمیت ایجاد سایه کامل بر جدارهای خارجی ساختمان به‌حدی زیاد است که سایبان به‌صورت جلوآمدگی بام یا ایوان و به‌عنوان جزء کاملاً مشخص و بسیار مهمی از عناصر ساختمان درآمده است.
- سقف ساختمان‌ها مسطح است و در احداث آن از تیرهای چوبی، شاخ وبرگ و حصیر درخت خرما، و برای پوشش بام و عایق کاری از کاه و گل استفاده شده است. معمولاً در اطراف بام جان‌پناهي مشبك ساخته شده است.
- در این اقلیم محافظت فضاهای داخلی در برابر تابش آفتاب و ایجاد سایه کامل بر جدارهای خارجی این فضا به‌اندازه‌ای مهم است که ایوان به‌صورت یکی از عناصر اصلی و بسیار مهم ساختمان مورد توجه قرار گرفته و معمولاً مجلل‌تر و عریض‌تر از اتاق‌هاست. ایوان فضایی عریض، مرتفع وسرپوشیده است که در طول اتاق‌های مجاور هم کشیده شده و مانند بقیه قسمت‌های ساختمان بر سکویی هم‌ارتفاع با کف اتاق‌ها قرار گرفته است. بعضی از ایوان‌ها تنها از یک طرف، بعضی از دو طرف و برخی دیگر از سه طرف باز هستند. دست انداز یا حفاظ ایوان مشبک است تا مانع از نفوذ باد به‌داخل ایوان نشود.
- حیاط یکی از عناصر مهم خانه‌های سنتی این منطقه محسوب می‌شود و معمولاً مساحت آن خیلی بیش‌تر از سطح اشغال ساختمان است. کف حیاط معمولاً پائین‌تر از کف اتاق‌ها و کف ایوان است و در وسط آن باغچه‌ای ایجاد شده که با دارا بودن درخت یا درخت‌های تنومند، سایه وسیعی ایجاد می‌کند.
- بادگير یکی از عناصر شاخص خانه‌های سنتی مناطق شهری استان هرمزگان، به‌خصوص حوزه شرقی و نقاط ساحلی استان است و به‌عنوان مطمئن‌ترين وسيله در جهت تعدیل و بهبود شرایط بادهای موجود و بهره‌گیری از آنها در تامین شرایط حرارتی مناسب در فضاهای داخلی اين مناطق مورد استفاده قرار گرفته است.
- در این منطقه اقلیمی به‌لحاظ ضرورت بهره‌گیری از وزش باد در ایجاد شرایط حرارتی مناسب در فضاهای داخلی، ساختمان‌ها بسته به‌موقعیت محلی، در جهتی مستقر شده‌اند که نمای اصلی و بازشوهای آن در مقابل بادهای غالب قرار گیرد. به‌طور کلی نمای اصلی ساختمان با قرار گرفتن در پناه ایوانی عریض و مرتفع، که مانع از نفوذ باد به‌فضاهای داخلی نمی‌شود، در برابر تابش آفتاب محافظت شده است.
- پلان خانه‌های سنتی استان هرمزگان الگوی حیاط مرکزی دارد. اما این الگو با الگوی ساختمان‌های درون‌گرای مناطق گرم و خشک متفاوت است. در این منطقه اقلیمی، حیاط بسیار بزرگ و نسبت فضاهای پر به‌فضاهای خالی، برعکس مناطق کویری بسیار کم است و بخش عمده عرصه و اعیان یک واحد مسکونی را فضاهای باز (حیاط) و فضاهای نیمه‌باز (ایوان) تشکیل می‌دهد. در داخل این حیاط بزرگ و در اطراف آن، فضاهای پر با الگوی خطی (عرض کم و طول زیاد) شکل گرفته است. در این الگو اتاق‌ها به‌صورت ردیفی در کنار یکدیگر قرار گرفته و ایوانی عریض، مسقف و سراسری در جلوی آنها کشیده شده است. در ساختمان‌های دو طبقه این الگو در طبقه بالا نیز تکرار می‌شود.
راهنمای طراحی اقلیمی
برای فضاهای آزاد موارد زیر به‌ترتیب اولویت به‌عنوان اهداف عمده طراحی اقلیمی تعیین شده است.
1)- ایجاد سایه در فضاهای آزاد در مواقع گرم
2)- فراهم ساختن امکاناتی جهت برقراری جریان هوا در اکثر مواقع سال
3)- هدایت تابش آفتاب به‌فضاهای آزاد در مواقع سرد
استقرار معابر، خيابان‌ها و به‌طور كلي فضاهاي شهري يا فضاهاي آزاد در جهت دريافت حداقل انرژي خورشيدي در مواقع گرم و استفاده از سايه ايجاد شده توسط انواع سايبان‌ها يا فضاهاي سبز مي‌تواند سايه موردنياز در اين فضاها را تامين نمايد. هم‌چنين استقرار خيابان‌ها، معابر و فضاهاي آزاد در محدوده موثر بادهاي مطلوب مي‌تواند اين فضاها را در معرض جريان‌هاي مطلوب قرار داده و شرایط مناسب‌تری را در آنها ایجاد نماید.
در ارتباط با طراحی ساختمان، استان هرمزگان از نظر فرم یا شکل کالبدی ساختمان که به‌کلیات طراحی معماری مربوط می‌شود، به‌دو گروه قابل تقسیم است. برای گروه اول که کلیه نقاط واقع در حاشیه دریا یا نزدیک به‌آن را شامل می‌شود، مثل بندرعباس و بندر لنگه و هم‌چنین تمام جزایر، فرم کشیده درجهت محور شرقی- غربی، طرح فضائی گسترده و پیش‌بینی جریان دائمی هوا برای تمام اتاق‌ها پیشنهاد شده است. برای گروه دوم که شامل نقاط دور از دریا و مرتفع می‌شود، مثل حاجی‌آباد و میناب، فرم فشرده در اطراف حیاط مرکزی و طرح فضائی فشرده پیشنهاد شده است. از نظر سایر موارد مانند ابعاد پنجرهها و انتخاب مصالح ساختمانی یا خصوصیات بازشوها که بیش‌تر به‌جزئیات معماری مربوط می‌شود، نقاط مختلف استان شرایط متفاتی دارند که جزئیات آن در این جدول نشان داده شده است. اما کلیه نقاط واقع در استان هرمزگان از نظر ترتیب اولویت اولین و دومین هدف عمده طراحی اقلیمی ساختمان شرایط یکسانی دارند. در تمام این نقاط، محافظت ساختمان در برابر تابش آفتاب و هوای گرم خارج، به‌ترتیب در ردیف‌های اول و دوم قرار گرفته است. اما در در ارتباط با سایر اهداف عمده طراحی اقلیمی، استان هرمزگان به‌دو گروه بزرگ یا دو پهنه اقلیمی قابل تقسیم است.
گروه اول: در این گروه که شامل جزایر و نقاط ساحلی می‌شود، هیچ‌گونه نیازی به‌گرمایش مکانیکی وجود ندارد. جلوگيري از نفوذ آفتاب به‌فضاهای داخلی در مواقع گرم، محافظت ساختمان در برابر هوای گرم خارج بهره‌گيري از شرایط مناسب هوای خارج، فراهم ساختن امکان ایجاد کوران در فضاهای داخلی، به‌ترتیب اهداف اول تا چهارم طراحی اقلیمی در این گروه است. اما از نظر نیاز به‌گرمایش، این گروه به 2 زیر گروه تقسیم می‌شود.
زیرگروه 1-1: این زیر گروه شامل جزیره سیری، جزیره ابوموسی و جاسک می‌شود. در این زیر گروه نیاز به‌گرمایش وجود ندارند و جلوگیری از افزایش رطوبت هوا و محافظت ساختمان در برابر باران‌های موسمی سیل‌آسا به‌ترتیب اهداف پنجم و ششم طراحی اقلیمی محسوب می‌شود.
زیرگروه 1-2: بندرعباس، جزیره قشم، بندر لنگه، جزیره کیش، بندر دیر و میناب در این زیر گروه قرار دارند. در این زیر گروه به‌میزان اندکی به‌گرمایش نیاز است که می‌توان آنرا با استفاده از انرژی خورشیدی تامین کرد. اهداف پنجم تا هفتم طراحی اقلیمی در این زیر گروه عبارتند از: بهره‌گيري از انرژی خورشیدی در گرمایش ساختمان (فقط در سردترین مواقع)، جلوگیری از افزایش رطوبت هوا و محافظت ساختمان در برابر باران‌های موسمی سیل‌آسا.
گروه دوم: این گروه شامل نقاط مرتفع و دور از دریا می‌شود و اهداف عمده طراحی اقلیمی در آن به‌ترتیب عبارتند از: جلوگیری از نفوذ آفتاب به‌فضاهای داخلی در مواقع گرم، محافظت ساختمان در برابر هوای گرم خارج، بهره‌گیری از نوسان روزانه دمای هوا (عملکرد مصالح ساختمانی سنگین)، بهره‌گيري از شرایط مناسب هوای خارج و بهره‌گيري از انرژی خورشیدی در گرمایش ساختمان.
مهم‌ترین روش‌هایی كه در تعیین شكل كلی ساختمان‌های مسكونی در نقاط مختلف استان هرمزگان تاثیر دارد به‌ترتیب زیر است و هریک از آنها به 4 هدف عمده طراحی اقلیمی مربوط می‌شود:
- استفاده از پلان‌های کشیده با مقاطع باریک (گسترش پلان در جهت محور شرقی غربی)
- پیش‌بینی فضاهای خارجی قابل استفاده برای فعالیت های مختلف، ایوان، راهرو و تراس
- استفاده از جلو آمدگی بام، ایوان سرپوشیده، بالكن یا سایبان برای ایجاد سایه كامل بر سطح خارجی پنجره‌های شیشه‌ای، بازشوها و دیوارهای رو به‌آفتاب
روش‌های عمده دیگری که به‌فرم کالبدی و جزئیات ساختمان مربوط می‌شود و 2 تا 3 هدف عمده طراحی اقلیمی را تحقق می‌بخشند عبارت است از:
- منطقه‌بندي فضاها: محصور نمودن فضاهاي مورد استفاده در مواقع گرم با مصالح سنگين و عايق شده، و فضاهاي مورد استفاده در مواقع مناسب با مصالح سبك
- استفاده از سايبان‌هاي خارجی مناسب براي سطوح شيشه اي و بازشوها
- بالا بردن کف تمام شده فضاهای زندگی نسبت به‌سطح زمین اطراف
- استفاده از انواع مختلف پرده و شبكه های متحرك (عایق) در پشت پنجرهها
با توجه به‌نتایج بررسی‌های انجام شده، مواردی كه لازم است در طراحی اقلیمی مسكن و محیط‌های مسكونی در این استان و به‌طور كلی در مناطق گرم و مرطوب كشور رعایت شود به‌شرح زیر است. گروه‌های اقلیمی اشاره شده در مطالب زیر (داخل پرانتزها) گروه‌هایی است که در بالا اشاره شده است.
انتخاب سایت
از نظر اقلیمی، در اكثر قریب به‌اتفاق شهرها و آبادی‌های مناطق گرم و مرطوب، زمین‌ها و سایت‌هایی برای ایجاد محیط‌های مسكونی مناسب‌تر است كه در شیب‌های پشت به‌باد و فرورفتگی ها واقع نشده باشد. مناسب‌ترین محل برای احداث واحدهای مسكونی در زمین‌های شیب‌دار، بخش‌های میانی شیب‌های رو به‌باد است. توصیه می‌شود مجموعه‌های ساختمانی در جهت وزش بادهای مطلوب مستقر شوند (گروه 1). هم‌چنین توصیه می‌شود، در صورت امكان، شیب‌های رو به‌شرق یا غرب برای احداث مجموعه‌های ساختمانی در نظر گرفته نشود (گروه‌های 1 و 2). در مناطق شهری واقع در این اقلیم نباید در مقابل وزش باد مانع ایجاد کرد (گروه 1). برای احداث مجموعه‌های ساختمانی و ساختمان‌های مسکونی، بهتر است از انتخاب زمين‌هايي كه به‌دليل وجود ساختمان‌هاي مجاور، اقليم محلي نامناسبي در آنها ايجاد شده است اجتناب کرد و به‌منظور تامین حداكثر اشراف به‌هوای مناسب، بهتر است زمين‌هاي بزرگ انتخاب شود. در سایت‌های بکر و سبز، ضروری است که طبیعت موجود سایت حفظ شده و محوطه های آسیب دیده احیاء گردد (گروه 1).
محوطه سازی
لازم است سطوح نفوذ ناپذیر سایت کاهش و پوشش گیاهی افزایش یابد. به‌منظور افزایش میزان نفوذ پذیری سطح پارکینگ‌ها و پیاده‌روها می‌توان این سطوح را با بلوک‌های سیمانی متخلخل یا آجرهای مخصوص پوشاند. پیش‌بینی لایه‌ای مخلوط از سنگ و ماسه ریز در زیر بلوک‌های کف محوطه، میزان جذب آب در خاک را افزایش می‌دهد. در طراحی سایت باید به‌موارد زیر توجه داشت:
- در جانمایی عناصر مجموعه، باید به‌جهت وزش بادهای غالب توجه شود (گروه 1).
- باتوجه به‌اینکه فراهم ساختن امکان ایجاد کوران در فضاهای داخلی یکی از اهداف عمده طراحی در اکثر نقاط این اقلیم محسوب می‌شود (گروه 1)، عناصر محوطه باید به‌نحوی طراحی و جانمائی شود که مانعی در برابر وزش بادهای مفید جهت ایجاد کوران پدید نیاورند و در صورت امکان باعث افزایش سرعت باد گردند.
- در نقاطی از استان هرمزگان که در بخشی از سال به‌گرمایش خورشیدی نیاز است (گروه 2)، در جانمایی عناصر مختلف مجموعه در سایت، باید توجه داشت كه این عناصر در جبهه جنوبی ساختمان و در محدوده 30 درجه این جبهه واقع نشود.
بافت مجموعه های ساختمانی
برای كلیه نقاط گرم و مرطوب كشور، بافت‌های باز و گسترده مناسب‌تر است. در این مناطق (گروه 1)، براي ساختمان‌هايي با بام مسطح و داراي عرضي مساوي ارتفاع، فاصله بین دو ساختمان در جهت وزش بادهای غالب باید حداقل 3.75 برابر ارتفاع ساختمان رو به‌باد باشد. وقتي عمق ساختمان 2 تا 3 برابر ارتفاع آن باشد، این فاصله به‌ترتيب 3 يا 3.25 برابر ارتفاع ساختمان رو به باد خواهد بود. در جانمائی ساختمان‌ها در سایت، بهترین نتیجه زمانی عاید خواهد شد که در جبهه مقدم باد ابتدا ساختمان‌های تک واحدی کوتاه، سپس ساختمان‌هایی با ارتفاع متفاوت مثل آپارتمان‌های دو واحدی و در انتها یعنی در ردیف آخر ساختمان‌های طولانی‌تر و بلندتر قرار داده شود. تراکم ساختمانی در بافت‌های مسکونی واقع در گروه 2 باید بر اساس فاصله ساختمان‌های مقابل هم در برابر تابش آفتاب تعیین شود که این فاصله برای ساختمان‌های رو به‌جنوب حدود 1.2 برایر ارتفاع ساختمان رو به‌آفتاب است.
جهت استقرار ساختمان
در تمام نقاط ساحلی و نزدیک به‌دریا (گروه 1) جهت استقرار ساختمان باید با توجه به‌تاثیر دو عنصر اقلیمی وزش باد و تابش آفتاب تعیین شود. در تمام نقاط استان هرمزگان محافظت ساختمان در برابر تابش آفتاب اولین و مهم‌ترین هدف طراحی اقلیمی به‌شمار می‌رود (گروه 1 و2). در این مورد جهت ساختمان باید به‌گونه‌ای باشد كه در مواقع گرم، حداقل انرژی خورشیدی به‌نمای اصلی ساختمان بتابد. به‌علاوه، از این نظر جهتی مناسب‌تر است كه بتواند با سایبان‌های كوچك یا عناصر ساده كنترل كننده تابش آفتاب، نفوذ اشعه خورشیدی به‌فضاهای داخلی را كنترل نماید. در شهر بندرعباس، جهت شمالی جنوبی مناسب‌ترین و جهت 75 درجه حنوب‌شرقی نامناسب‌ترین جهت استقرار ساختمان‌های دوطرفه در ارتباط با تابش آفتاب و وزش باد محسوب می‌شود. در اكثر نقاط این استان جهت‌های متمایل به‌شمال مناسب‌ترین و جهت‌هاي متمايل به‌غرب نا مناسب‌ترين جهت‌های استقرار ساختمان از نظر كسب انرژی خورشیدی محسوب می‌شود.
جهت معابر و خیابان‌ها
مناسب‌ترین جهت برای معابر و خیابان‌ها در این منطقه اقلیمی جهتی است كه میزان سایه ایجاد شده در سطح خیابان را به‌حداکثر ممکن برساند (گروه‌های 1 و 2) و هم‌چنین امکان جریان یافتن هوا در خیابان را فراهم سازد (گروه 1). در استان هرمزگان و در ارتباط با تابش آفتاب، جهت‌های شمالی‌جنوبی و 15 درجه شرقی مناسب‌ترین امتداد برای خیابان محسوب می‌شود و جهت‌های 15 و 30 درجه غربی و جهت 30 درجه شرقی به‌ترتیب در اولویت‌های دوم، سوم و چهارم قرار دارد (گروه‌های 1 و 2). در بندرعباس، در ارتباط با تابش آفتاب و وزش باد، جهت 30 درجه غربی مناسب‌ترین امتداد برای خیابان به‌شمار می‌رود و جهت‌های 15 و 30 درجه شرقی در اولویت دوم و جهت 15 درجه شرقی در اولویت سوم قرار دارد.
فرم كالبدی ساختمان
در تعیین فرم کالبدی ساختمان برای نقاط مختلف استان هرمزگان، محافظت ساختمان در برابر تابش آفتاب بسیار مهم‌تر از بهره‌گیری از جریان هوا در ایجاد کوران در فضاهای داخلی است و باید فرم‌هایی مورد استفاده قرار گیرد که در درجه اول از نظر کاهش میزان تابش آفتاب بر بدنه‌های ساختمان مناسب است. لذا ساختمان باید فرمی کشیده و گسترش یافته در امتداد محور شرقی غربی داشته باشد و بروی سکویی بالاتر از سطح زمین بنا شود (گروه‌های 1 و 2).
ساختمان‌های تک واحدی (ویلایی) در صورتی‌که پنجرهها و سطوح خارجی آنها در برابر تابش آفتاب محافظت شده باشد، مناسب‌ترین تیپ ساختمان برای مناطق گرم و مرطوب (گروه 1) و اولویت دوم برای گروه 2 محسوب می‌شود. ساختمان‌های ردیفی مناسب‌ترین تیپ ساختمانی برای گروه 2 و پس از ساختمان‌های ویلایی مناسب‌ترین تیپ ساختمان برای مناطق گرم و مرطوب (گروه 1) محسوب می‌شود. آپارتمان‌های راهرو مرکزی از نظر ایجاد کوران در فضاهای داخلی مناسب نیستند و برای استفاده در گروه 1 پیشنهاد نمی‌شوند. آپارتمان‌های راهرو کناری در گروه 2 قابل استفاده است اما در صورتی می‌توان از این تیپ در گروه 1 استفاده کرد که نمای خارجی واحدهای مسکونی و نه‌دیوار راهرو، حداقل زاویه‌ای حدود 30 درجه با جهت وزش باد در مواقع نیاز به‌کوران داشته باشد. آپارتمان‌های دو واحدی برای هر دو گروه اقلیمی استان هرمزگان قابل استفاده است. در مناطق گرم و مرطوب (گروه 1) بهتر است از آپارتمان‌های چند واحدی استفاده نشود. این نوع آپارتمان در گروه 2 قابل استفاده است.
عناصر اصلی ساختمان و سازماندهی پلان
از نظر طراحی اقلیمی، پیش‌بینی 3 نوع فضای مختلف برای واحدهای مسکونی این منطقه ضروری است: فضای داخلی، فضای نیمه محصور کنترل شده یا ایوان و فضای آزاد یا حیاط. در صورتی‌که سرمایش ساختمان به‌وسیله سیستم‌های مکانیکی انجام شود، پلان ساختمان باید فشرده و متراکم باشد. اما در صورتی‌که برای سرمایش ساختمان در حد امکان، ایجاد کوران در فضاهای داخلی نیز مورد نظر باشد، باید پلان آن باز و گسترده، فضاهای داخلی آن یکپارچه و مرتبط با یکدیگر و پنجره‌های آن بزرگ و قابل باز شدن باشد. در این مورد می‌توان پلانی مربع با چهار ایوان مسقف یک‌طرفه که به‌داخل اتاق‌ها کشیده شده و از سه طرف به‌آنها راه دارد طراحی نمود تا این نیاز را تامین نماید. کارآمدترین طرح در مورد ترکیب استفاده از جریان هوا در ایجاد کوران در فضاهای داخلی و محافظت این فضاها در برابر بادهای توام با باران، سرسرای بادگیر یعنی راهروی میانی سرپوشیده‌ای به عرض حدود 2 تا 3 متر است که در سرتاسر پلان امتداد دارد. سرسرای بادگیر می‌تواند به‌گونه‌ای طراحی شود که امکان ایجاد کوران در فضاهای داخلی را حتی در مواردی که جهت باد غالب موازی کشیدگی پلان ساختمان است فراهم سازد.
نحوه ارتباط ساختمان با زمین
در كلیه نقاط استان هرمزگان (گروه‌های 1 و 2) به‌لحاظ احتمال وجود باران‌های موسمی سیل‌آسا و هم‌چنین در نقاط ساحلی استان (گروه 1) به‌لحاظ ضرورت ایجاد كوران در فضاهای داخلی، لازم است کف ساختمان از سطح زمین جدا شود. این جدا سازی می‌تواند با قرار دادن ساختمان بر روی سکویی که کف ساختمان را حدود یک متر بالاتر از زمین طبیعی قرار می‌دهد (گروه‌های 1 و 2) یا با پیش‌بینی پیلوتی برای ساختمان (گروه 1) انجام شود.
اندازه و موقعیت پنجره
در اقلیم گرم و مرطوب، که محافظت ساختمان در برابر تابش آفتاب (گروه‌های 1 و 2) و ایجاد کوران در فضاهای داخلی (گروه 1) از اهداف عمده طراحی اقلیمی است، جزئیات پنجرهها و مشخصات شیشه پنجره‌های آفتاب‌گیر تاثیر ویژه‌ای در میزان انرژی خورشیدی تابیده شده به‌فضاهای داخلی دارد (گروه‌های 1 و2) و جهت پنجره نسبت به‌وزش باد، ارتفاع پنجره و محل نصب آن در دیوار، تیپ پنجره و نحوه باز شدن آن و به‌ویژه شکل و اندازه پنجره‌های رو به‌باد از جمله عوامل مهم در تعیین توان بالقوه ساختمان در ایجاد کوران در فضاهای داخلی محسوب می‌شود (گروه 1). برای اکثر ساختمان‌های واقع در نقاط ساحلی استان هرمزگان (زیر گروه 1-2) پنجره‌هایی به‌مساحت 25 تا 40 درصد مساحت نمای مربوطه و برای جزایر (زیر گروه 1-1) پنجره‌هایی به‌مساحت 20 تا 80 درصد و برای نقاط مرتفع و دور از دریا (گروه 2) پنجره‌های به‌مساحت 10 تا 20 درصد مساحت نمای مربوطه پیشنهاد شده است. اما در این منطقه اقلیمی در صورتی‌که پنجره‌های ساختمان درزبندی شده باشند، در مواقع گرم سال به‌طور کامل در سایه قرار گیرند و سطح شیشه‌خور آنها کم باشد، اندازه آنها می‌تواند بزرگ انتخاب شود تا از نظر ایجاد کوران در فضاهای داخلی بهتر عمل کند. به‌طور خلاصه، برای اتاق خواب، بهتر است پنجره رو به‌باد کوچکتر از پنجره پشت به‌باد باشد. اما برای اتاق نشیمن بهتر است حتی اگر پنجره پشت به‌باد کوچک است، پنجره رو به‌باد بزرگ باشد تا جریان هوا با سرعتی نسبتاً مساوی در تمام نقاط اتاق حرکت نماید. مهم‌ترین نکته در مورد انتخاب نوع پنجره برای مناطق مرطوب این‌است که پنجره‌ای انتخاب شود که تمام دهانه آن قابل باز شدن باشد.
اندازه سایبان‌ها
از آنجا كه محافظت ساختمان در برابر تابش آفتاب عمده‌‌ترین هدف طراحی اقلیمی در این منطقه محسوب می‌شود، لازم است برای پنجرهها سایبان‌هایی در نظر گرفته شود كه بتواند در مواقع گرم سال بر روی تمام سطح پنجره سایه ایجاد کند. در مطالعاتی که به‌منظور تعیین عمق سایبان موثر پنجره برای شهرهای نقاط مختلف کشور انجام شده (مبانی طراحی سایبان‌های ثابت در پهنه‌های مختلف ایران) زوایای سایبان برای شهرهای مختلف استان هرمزگان تعیین شده است که پیشنهاد می‌شود از آنها استفاده شود.
رنگ سطوح خارجی
در تمام نقاط استان هرمزگان و مناطق گرم و مرطوب کشور، پیشنهاد می‌شود به‌منظور به‌حداقل رساندن تاثیر سوء تابش آفتاب در شرایط حرارتی فضاهای داخلی ساختمان، برای کلیه سطوح خارجی رنگ‌های روشن انتخاب شود.
مصالح ساختمانی جدارهای خارجی
براساس موارد پیشنهاد شده در مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان ایران، برای تامین حداقل مقاومت حرارتی جدارهای غیر نورگذر، ضخامت و نوع لایه عایق ضروی برای چند ساختار مناسب در گروه‌های مختلف اقلیمی استان هرمزگان به‌شرح زیر تعیین شده است:
- دیوار دوجداره متشکل از دیوار آجری و بلوک سیمانی و نمای اندود ماسه سیمان: 8 سانتی‌متر پلي‌استايرن منبسط شده (پلاستوفوم یا مشابه با چگالی بیش از 30 کیلوگرم بر مترمربع) برای گروه 1 و 5 سانتی‌متر از همیت نوع عایق برای گروه 2.
- بام مسطح یکپارچه: 10 سانتی‌متر پلی‌استایرن منبسط شده (با چگالی بیش از 30 کیلوگرم بر مترمربع) برای گروه 1 و 6 سانتی‌متر از همین نوع عایق برای گروه 2.
- کف معمولی در تماس با زمین (کف روی خاک): 4 سانتی‌متر عایق پلی‌مری با چگالی بیش از 30 کیلوگرم بر متر مکعب برای گروه 1 و 3 سانتی‌متر از همین نوع عایق برای گروه 2.
